Dossier / bijgewerkt: 17 april 2023
Met ‘fraude’ of ‘fraude in de zorg’ wordt gedoeld op het opzettelijk en structureel onjuist handelen, en daarmee in strijd met de regels die gelden voor de zorg, met het oog op eigen of andermans financieel gewin. Artsen maken zich schuldig aan financiële fraude in de zorg indien zij opzettelijk en structureel teveel declareren of voor de zorg bedoelde gelden anderszins bewust onjuist aanwenden om zichzelf of anderen daarmee tegoed te doen. Ook patiënten en tussenpersonen kunnen zich schuldig maken aan fraude. Artsen dragen vanuit hun professionele verantwoordelijkheid ook een financiële verantwoordelijkheid. Voor de zorg bestemde middelen moeten rechtmatig en doelmatig worden ingezet.
Het Ministerie van VWS, het Openbaar Ministerie, de FIOD en de Inspectie SZW hebben de KNMG laten weten dat signalen en vermoedens van fraude soms niet goed kunnen worden onderzocht, doordat artsen zich ten onrechte beroepen op hun beroepsgeheim. De KNMG vindt het beroepsgeheim een groot goed ter waarborging van de toegankelijkheid van de zorg en de privacy van de patiënt, dat niet zomaar aan de kant kan worden geschoven met het oog op de opsporing van mogelijke strafbare feiten. Tegelijkertijd mag het beroepsgeheim geen dekmantel zijn om onderzoek naar fraude te belemmeren. De KNMG heeft daarom afspraken gemaakt met het ministerie van VWS, het Openbaar Ministerie, de Inspectie SZW en de FIOD over het waarborgen van het beroepsgeheim bij het doen van strafrechtelijk onderzoek naar mogelijke financiële fraude in de zorg. Die waarborg zit hem in de inzet van een onafhankelijk deskundige arts (ODA), die door de KNMG kan worden ingezet bij serieuze signalen en vermoedens van fraude in de zorg. Deze afspraken zijn neergelegd in een convenant, dat in oktober 2016 in getekend door de betrokken partijen.
De KNMG waarschuwt ervoor om de term fraude niet te gebruiken voor zaken die niets van doen hebben met opzettelijk en structureel onjuist handelen. Zo is afwijken van behandelvoorschriften soms noodzakelijk voor het verlenen van goede zorg. Daarnaast kunnen declaratieregels zo ingewikkeld zijn dat dit fouten in de hand werkt, zonder dat sprake is van opzet.
Het belang van professioneel handelen volgt ook uit de KNMG-Gedragscode voor artsen. Zoals omschreven in de toelichting van regel 2 van de Gedragscode: 'Het is van belang dat iedereen die zorg nodig heeft, deze zorg ook krijgt en dat deze zorg rechtvaardig is verdeeld. In een rechtvaardig zorgsysteem is zorg voor iedereen beschikbaar en toegankelijk. Als arts heb je hierin ook een verantwoordelijkheid. Je bevordert een rechtvaardig gezondheidszorgsysteem door bij te dragen aan de beschikbaarheid en toegankelijkheid van zorg.’
Heeft een arts aanwijzingen dat een collega handelt in strijd met deze regels, dan moet hij deze collega hierop aanspreken en zo nodig nadere stappen nemen om het handelen in strijd met deze regels te laten eindigen.
Wetsvoorstel Wet bevorderen samenwerking en rechtmatige zorg
In 2018 reageerde de KNMG met felle kritiek op de openbare internetconsultatie over de nieuwe Wet bevorderen samenwerking en rechtmatige zorg. Verplichte uitwisseling van informatie met gemeenten, zorgverzekeraars en wlz uitvoerders zou ervoor zorgen dat medische gegevens gedeeld worden met partijen en medewerkers zonder beroepsgeheim. Wij hebben hierover gesprekken gevoerd met het ministerie van VWS en het Informatieknooppunt zorgfraude (IKZ). In het wetsvoorstel dat vervolgens bij de Tweede Kamer werd ingediend, is expliciet vastgelegd dat het niet is toegestaan om gezondheidsgegevens te verstrekken die onder een beroepsgeheim vallen. De KNMG was blij met dit resultaat, maar heeft toch nogmaals bepleit dat de medische gegevens die vertrouwelijk van artsen zijn verkregen, ook in een later stadium tussen partijen (bijvoorbeeld gemeenten of zorgverzekeraars) en medewerkers onderling zónder medisch beroepsgeheim, niet zomaar mogen worden uitgewisseld en betere bescherming behoeven. In de toelichting op het Besluit (internetconsultatieversie) is nu opgenomen dat in het Waarschuwingsregister geen gegevens mogen worden opgeslagen die onder het medisch beroepsgeheim vallen. En dat waar vertrouwelijke gegevens tóch verstrekt moeten worden, zoals bijvoorbeeld in het kader van declaraties, deze alleen geanonimiseerd mogen worden uitgewisseld.
Ik heb van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) vernomen dat patiënten klachten hebben over mijn praktijkvoering. De IGJ heeft een onderzoek ingesteld. Nu vraagt de IGJ mij om een schriftelijke reactie op een aantal vragen. Ben ik verplicht om daaraan mee te werken? En in hoeverre geldt hier het medisch beroepsgeheim?
U bent verplicht om mee te werken aan informatieverzoeken van de IGJ, als dat noodzakelijk is voor de uitoefening van haar toezichthoudende taak. Gegevens die onder het beroepsgeheim vallen, mag u in beginsel niet verstrekken aan de IGJ. Dit mag alleen als de betrokken patiënt daarvoor toestemming heeft gegeven. In uitzonderlijke gevallen heeft de IGJ de wettelijke bevoegdheid om zonder toestemming van de patiënt een medisch dossier in te zien.
De IGJ is namens de overheid de belangrijkste toezichthouder op de kwaliteit van de zorg en het beroepsmatig functioneren van artsen. Zonder bevoegdheden kan de IGJ die taken niet uitvoeren. Tot die bevoegdheden behoren onder andere dat de IGJ inlichtingen mag opvragen en uw praktijk mag betreden zonder uw toestemming.
Tegelijkertijd heeft de wetgever aan de IGJ een aantal beperkingen opgelegd, die zij in acht moet nemen bij het uitoefenen van haar bevoegdheden. Zo moeten medewerkers van de IGJ zich altijd kunnen legitimeren. Daarnaast mag de IGJ alleen gebruikmaken van haar bevoegdheden voor zover dat noodzakelijk is voor de uitoefening van haar toezichthoudende taak.
Vanwege de toezichthoudende rol van de IGJ zijn artsen in bepaalde situaties verplicht om mee te werken aan onderzoek van de IGJ en om informatie aan de IGJ te verstrekken. Als de IGJ daarom vraagt, moet u dus informatie verschaffen over uw praktijkvoering of over specifieke situaties. De IGJ gebruikt deze informatie doorgaans om te onderzoeken of u zich aan de normen voor goede zorgverlening houdt.
Beroepsgeheim
Als de IGJ om informatie verzoekt, bent u gebonden aan uw beroepsgeheim. Gegevens die onder het beroepsgeheim vallen, mag u in beginsel niet verstrekken aan de IGJ. Dit mag alleen als de betrokken patiënt daarvoor toestemming heeft gegeven. Een uitzondering geldt als de IGJ u verdenkt van een ernstige situatie en u daarvoor een maatregel wil opleggen. In dat geval mag u voor uw verdediging gegevens gebruiken die onder uw beroepsgeheim vallen. Maar dit mag alleen voor zover dat voor uw verdediging echt nodig is.
Inzage in medische dossiers
De IGJ heeft in enkele bijzondere situaties de wettelijke bevoegdheid om inzage te vragen in patiëntendossiers. Zij zal alleen van deze inzagebevoegdheid gebruikmaken als dit redelijkerwijs noodzakelijk is voor de uitoefening van haar toezichthoudende taak. De IGJ mag geen kopie maken van dossiergegevens.
Aan de inzagebevoegdheid is een geheimhoudingsplicht gekoppeld. Voor zover de betrokken zorgverlener uit hoofde van zijn beroep verplicht is om het dossier geheim te houden, geldt een gelijke verplichting voor de IGJ. Heeft de IGJ een dossier van een patiënt ingezien, dan getuigt het van uw zorgvuldigheid als arts, dat u uw patiënt hierover informeert.
Klachten tegen zorgaanbieders
De IGJ neemt overigens geen klachten van patiënten tegen zorgaanbieders in behandeling. Klachtbehandeling is geen taak van de IGJ, maar van klachtencommissies en klachtenfunctionarissen. Wel kan de IGJ uit klachten en andere signalen die zij ontvangt, de indruk krijgen dat er mogelijk sprake is van structurele tekortkomingen in het leveren van goede zorg. In dat geval mag de IGJ een onderzoek instellen en in het kader daarvan inlichtingen opvragen bij zorgaanbieders, waaronder artsen. De IGJ is niet verplicht om te melden van wie zij klachten over een zorgaanbieder heeft ontvangen. Dit om te voorkomen dat door openheid daarover schade ontstaat in de vertrouwensrelatie tussen arts en patiënt.
Vragen vanuit het Landelijk Meldpunt Zorg
Het kan voorkomen dat u vragen krijgt van het Landelijk Meldpunt Zorg (LMZ). Het LMZ is een onderdeel van de IGJ. Hier kunnen mensen met klachten over de zorg terecht voor steun en advies. De IGJ kan op basis van de klachten die het LMZ ontvangt een onderzoek instellen en navraag doen bij artsen. Anders dan bij de IGJ bent u niet verplicht om mee te werken aan onderzoek van het LMZ.
De KNMG wijst u er nadrukkelijk op dat u bij informatieverzoeken van het LMZ en de IGJ alert moet blijven op uw beroepsgeheim. Dat geldt temeer als u telefonisch wordt benaderd. U moet er dan van verzekerd zijn dat u met het LMZ of de IGJ spreekt. Daartoe kunt de beller vragen om zich schriftelijk tot u te wenden of u kunt aanbieden om terug te bellen.
Ik heb van een zorgverzekeraar een verzoek ontvangen om inzage te geven in het medisch dossier van een patiënt. De zorgverzekeraar wil controleren of ik een gedeclareerde behandeling voor deze patiënt daadwerkelijk heb uitgevoerd en of de behandeling paste bij diens zorgvraag. Ben ik als arts verplicht om inzage in het patiëntendossier te geven?
Als een zorgverzekeraar de gedeclareerde zorg van een arts wil controleren, spreken we van een materiële controle. Bij zo’n controle bent u alleen verplicht om inzage te verlenen in patiëntendossiers als de zorgverzekeraar voldoet aan de voorschriften die voor materiële controles gelden. Dit betekent dat de verzekeraar pas inzage kan vragen als er geen andere, minder ingrijpende, manier is om de gedeclareerde zorg te controleren.
Materiële controle
Een materiële controle is een onderzoek waarbij de zorgverzekeraar nagaat:
of de prestatie die een zorgaanbieder in rekening heeft gebracht, daadwerkelijk is geleverd (‘rechtmatigheid’); en
of die geleverde prestatie het meest passend was gezien de gezondheidstoestand van de verzekerde (‘doelmatigheid’).
Eerst lichtere instrumenten
Bij materiële controles geldt als uitgangspunt dat de zorgverzekeraar eerst lichte instrumenten inzet om de gedeclareerde zorg te controleren. Denk aan een statistische analyse of het opvragen van een interne controleverklaring. Bij gebruik van deze instrumenten heeft de zorgverzekeraar normaal gesproken geen inzage nodig in het medisch dossier van de verzekerde.
Daarna zwaardere instrumenten
Heeft de zorgverzekeraar na de inzet van de lichte instrumenten nog onvoldoende zekerheid dat de gedeclareerde zorg rechtmatig en doelmatig was? Dan mag hij het zwaardere middel 'detailcontrole' toepassen. Ook in dat geval moet hij eerst de instrumenten inzetten waarvoor geen toegang nodig is tot het medisch dossier van de verzekerde. Te denken valt aan een controle van de gemaakte afspraken, het opvragen van informatie bij de verzekerde of het vragen van een verklaring aan de arts over afwijkende kengetallen. Leveren deze instrumenten nog niet voldoende informatie op, dan mag de zorgverzekeraar uiteindelijk zwaardere instrumenten inzetten, met als uiterste middel inzage in het medisch dossier.
Inzageprocedure
Als een zorgverzekeraar overgaat tot een detailcontrole, dan is hij verplicht om de arts bij wie de controle wordt uitgevoerd, daarover te informeren. Dit kan hij mondeling doen of, op verzoek van de arts, schriftelijk. De verzekeraar mag de detailcontrole uitvoeren zonder dat de verzekerde toestemming aan de arts hoeft te geven om patiëntgegevens aan de zorgverzekeraar te verstrekken. Voorwaarde is dat de verzekeraar de procedurevoorschriften volgt.
Volgens de Regeling Zorgverzekering mag een detailcontrole alleen worden uitgevoerd onder de verantwoordelijkheid van een medisch adviseur in opdracht van de zorgverzekeraar. Wettelijk is geregeld dat de medisch adviseur bij de detailcontrole aanwezig moet zijn, als de arts daar vooraf om vraagt. Wij adviseren artsen om de medisch adviseur uit te nodigen om de controle ter plaatse uit te voeren. Zo voorkomt u dat u gegevens uit patiëntendossiers naar de verzekeraar moet opsturen.
De inzage in het medisch dossier moet beperkt blijven tot die informatie die noodzakelijk is voor het doel van het specifieke onderzoek. Dat betekent bijvoorbeeld dat u voor een onderzoek naar een declaratie van een blindedarmoperatie, geen inzage hoeft te verlenen in de psychiatrische gegevens van een patiënt.
Stappenplan
Krijgt u als arts een verzoek van een zorgverzekeraar om inzage te verlenen in een patiëntendossier voor een materiële controle? Dan bevelen wij aan om aan de hand van het Stappenplan inzage zorgverzekeraar i.v.m. controle gedeclareerde zorg te beslissen of u deze inzage al dan niet verleent.